می‌گویند «آدم عاقل دوبار از یک سوراخ نیش نمی خورد» این حکایت نمایندگان مجلس شورای اسلامی است که سرانجام و پس از گذراندن عمر سه مجلس، گزارش تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد اسلامی را منتشر کرد. نخستین بار موضوع تحقیق و تفحص از آموزش عالی در اواخر سال 83 و در مجلس هفتم مطرح شد و پس از ارائه طرح در کمیسیون آموزش و صحن مجلس، با رأی بالایی به تصویب رسید و 13 نفر از نمایندگان به ریاست علیرضا زاکانی اعضای این کمیته شدند.
گرچه در این منازعه، دانشگاه آزاد اسلامی نتوانست جلوی کار کمیته تحقیق و تفحص را بگیرد ولی با ایجاد موانعی همچون اتهام‌زنی به کارشناسان هیئت تحقیق و تفحص، پاسخ‌های کلی به نامه‌ها، عدم اجازه ورود کارشناسان به دانشگاه‌ها و حذف و تنظیم دلخواه اسناد، کار را به جایی رساند که رئیس این کمیته در فروردین 85 اعلام کرد که «کار سخت شده است و اساسا قابل ادامه نیست، زیرا دانشگاه آزاد به تعهدات خود در این زمینه عمل نمی‌کند».
پس از این کارشکنی‌ها اعضای هیئت تحقیق و تفحص تصمیم گرفتند به صورت حضوری و با اعلام قبلی به دانشگاه‌ها مراجعه کنند. در نهایت 480 هزار صفحه سند در قالب 43 جلد گزارش به مجلس ارائه شد که در این گزارشات 80 تا 90 سند فساد و مشکلات این دانشگاه ثبت شده بود.
پس از تهیه گزارش کامل، اعضای تیم تحقیق درخواست در دستور کار قرار دادن گزارش برای بررسی در کمیسیون آموزش را ارائه کردند که با مقاومت عباسپور، رئیس کمیسیون آموزش مواجه شدند و با توجه به پایان عمر مجلس هفتم، عملا از قرائت گزارش در صحن علنی مجلس ممانعت به عمل آمد.
اینچنین هفتمین مجلس شورای اسلامی از بررسی تخلفات دانشگاه آزاد اسلامی بازماند و این دانشگاه راه گذشته خود را طی کرد.
در مجلس هشتم با توجه به فتنه 88، مجالی برای تفحص از دانشگاه آزاد پیش نیامد اما در این بین اتفاقات عجیب و غریبی در دانشگاه آزاد افتاد. این دانشگاه که در فتنه 88 نقش پیاده نظامی و اتاق فکر را بازی می‌کرد، پس از خاموشی شعله فتنه، آقازاده یکی از اعضای هیئت موسس را برای سرکشی واحد آکسفورد این دانشگاه و واحدهای دیگر خارج از کشور، به ماموریت می‌فرستد. چند سال بعد مشخص می‌شود که اساسا واحدی تحت عنوان آکسفورد در کشور انگلستان تاسیس نشده که بخواهد کسی برای سرکشی آن برود! افشای عدم وجود واحد آکسفورد دانشگاه آزاد و اختصاص چند صد میلیون پوند به این دانشگاه، توسط مسئولین جدید، باعث شد که مجلس نهم در ماه‌های ابتدایی تشکیل خود، تحقیق و تفحص دیگری را بر دانشگاه آزاد رقم بزند.
*طرح تفحص دانشگاه آزاد گم می‌شود
به هر روی طرح تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد در 4 مهرماه سال 91 در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و برای تصویب به صحن علنی مجلس ارائه شد اما در این میان، اتفاقات جالبی برای این طرح رقم خورد.
یک هفته پس از تصویب تحقیق و تفحص در کمیسیون آموزش، عباس مقتدایی سخنگوی وقت کمیسیون آموزش از ارائه طرح توسط محمدمهدی زاهدی رئیس کمیسیون به هیئت رئیسه خبر داد ولی نکته جالب اینجاست که هیئت رئیسه نیز از دریافت آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کرد. شاهین محمد صادقی عضو وقت هئیت‌رئیسه مجلس در این‌باره به فارس گفت: از اینکه این طرح به هیئت‌رئیسه مجلس ارائه شده یا نه، اطلاعی ندارم اما اگر ارائه شده باشد قاعدتاً باید به زودی مورد بررسی قرار بگیرد.
این پایان داستان دنباله‌دار تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد نبود. در آن زمان عبدالله جعفرعلی جاسبی با برخی از نمایندگان تماس گرفته و جلوگیری از بررسی تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد را مطالبه کرد.
سرانجام تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد پس از کش و قوس‌های سؤال برانگیز و اعتراض برخی نمایندگان به قرار نگرفتن آن در دستورکار مجلس، روز سه‌شنبه 16 آبان‌ماه در دستور کار مجلس قرار گرفت و نمایندگان مجلس با 122 رأی موافق، 68 رأی مخالف و 18 رأی ممتنع از 233 نماینده حاضر در جلسه، تحقیق و تفحص از مدیریت 30 ساله جاسبی را تصویب کردند.
در آن زمان مجلسی‌ها برای پهیز از سیاسی‌کاری تلاش کردند تا کمیته تحقیق و تفحص از مصاحبه بپرهیزند و کمتر به این مساله بپردازند تا نه تنها خللی در کار تفحص پیش نیاید بلکه علیه آن کارشکنی نشود.
در نهایت نیز روز گذشته و پس از دو سال بررسی، محمدمهدی زاهدی رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، متن تفحص از دانشگاه آزاد اسلامی را تقدیم هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی کرد.
* عدم رعایت مفاد اساسنامه‌ها در ساختار، سازماندهی و شکل‌گیری دانشگاه
یکی از تخلفات دانشگاه آزاد در طول عمر خود، عدم رعیات مفاد اساسنامه بوده است. بر اساس ماده 7 اساسنامه اولیه دانشگاه آزاد اسلامی، عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری دانشگاه شورای‌عالی دانشگاه متشکل از هیأت مؤسس یا نمایندگان ثابت آنها، نماینده امام امت (درصورت موافقت معظم‌له)، نماینده جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یا نماینده جامعه روحانیت مبارز، وزیر فرهنگ و آموزش عالی ویا نماینده ثابت او، نماینده ثابت ستاد انقلاب فرهنگی یا جانشین قانونی ستاد انقلاب فرهنگی و رئیس دانشگاه است اما شورای‌عالی دانشگاه هیچ‌گاه تشکیل نشده و علت عدم تشکیل شورای‌عالی دانشگاه که می‌توانسته با حضور نمایندگان اعضای حقیقی و حقوقی تشکیل یابد، چندان روشن نیست.
جالب اینجاست که در این دانشگاه حتی جلسات هیئت موسس نیز در 6 سال اول برگزار نمی‌شود. بنابراین در اقدامی قابل تامل، تمامی تصمیمات و اقدامات توسط شخص آقای دکتر جاسبی به‌عنوان رئیس دانشگاه و بنا به اظهار ایشان آقای هاشمی رفسنجانی اتخاذ و انجام شده است. جاسبی در این باره می‌گوید که "مسئولیت راهبری و تعیین خط‌مشی‌های کلان در حوزه مدیریت عالی دانشگاه از روز نخست تا کنون به‌عهده هیأت مؤسس ــ که آقای دکتر جاسبی تنها یک عضو و صاحب یک رأی در آن بوده است ــ قرار داشته که به‌اتفاق رئیس محترم هیأت مؤسس یعنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که وکالت 4 عضو دیگر هیأت را در اختیار داشته است، امور دانشگاه را تمشیت می‌نموده‌اند".
عدم‌واقع‌نگری در اهداف اولیه تأسیس دانشگاه، راه اندازی و توسعه واحدها و رشته ها بدون مجوز شورای گسترش وزارتین علوم و بهداشت، تشکیل هیات ممیزه بر خلاف اساسنامه دانشگاه، تشکیل کمیسیون بررسی و تائید نشریات علمی بر خلاف اساسنامه و ضوابط وزارتین، راه اندازی واحدها و رشته ها بدون اخذ مجوز بخش دیگری از تخلفات دانشگاه آزاد اسلامی است.
*واحد آکسفورد نام آشنا
اما یکی از اصلی ترین عللل تفحص از دانشگاه آزاد واحد خوشنام آکسفورد بوده است. در گزارش تفحص به این واحدها نیز اشاره شده است. در این میان جالب تصویب 17 واحد برون مرزی در بین سالهای 71 تا 89 است. جالبتر اینجاست که ضوابط تاسیس این واحدها در سال 90 نگاشته می‌شود!!
بنا به گزارش عملکرد معاونت بین الملل در سال 92 از 17 واحد مصوب در حال حاضرفقط 4 واحد امارات، لبنان، آکسفورد و افغانستان فعال هستند. ارزیابی واحدهای فعال برون مرزی نشان می دهد، قریب به تمامی دانشجویان این واحدها ایرانی وساکن داخل کشور هستند. پذیرش و جذب دانشجو بنام واحدهای برون مرزی نظیر امارات ، لبنان و آکسفورد انجام شده و بلا فاصله به واحدهای داخل کشور ابتدا بصورت مهمان و سپس انتقال دائم داده می‌شوند. این دانشجویان شهریه را به صورت ارزی( ریال معادل ارز ) پرداخت و مبلغی نیز بابت مهمانی به داخل کشور از آنان دریافت شده، و در نهایت مدرک یکی از واحدهای داخلی به آنان داده می‌شود.
در واقع واحدهای برون مرزی عمدتا بعنوان پوششی برای پذیرش بیشتر دانشجو( از طریق آزمون و یا بدون آزمون) و افزایش درآمد دانشگاه می باشد. تعداد دانشجویان پذیرش شده وثبت نام شده آنهم در مقطع تحصیلات تکمیلی خارج از تصور است. در سال 92 در واحد امارات 1897 نفر در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری پذیرش شده و تعدادی از آنان یعنی 1546نفر به واحدهای داخل کشور بصورت مهمان انتقال یافته اند. این در شرایطی است که همه واحدهای داخل قبلا بیش از ظرفیت خود اقدام به پذیرش نموده بودند یا این واحدها بعنوان واسطه برای ارسال دانشجو به دانشگاه های خارج عمل نموده‌اند (واحد آکسفورد)
اما درباره واحد آکسفورد باید این را گفت که هیات امناء در سال 71 تاسیس واحد انگلستان را تصویب و حدود 10 سال بعد با تاسیس واحد آکسفورد موافقت اصولی نموده است. از هویت علمی واقعی واحد انگلستان اطلاعات درستی در دست نیست. مکاتبات رئیس وقت واحد آکسفورد در سال 84 نشان می دهد،این واحد در جذب دانشجو با مشکل جدی مواجه بوده است . و تلویحا اذعان می دارد که آکسفورد فاقد حداقلهای لازم در حد یک واحد دانشگاهی است . 51 دانشجوی دکتری این واحد همگی از اعضای هیات علمی یا بورسیه دانشگاه آزاد اسلامی در داخل کشورند ،که بدون استثنا به سایر دانشگاههای طرف قرارداد در انگلیس معرفی و در آنجا ادامه تحصیل می دهند. تعداد104 نفر دانشجوی خارجی جذب شده بنام این واحد نیز به دانشگاههای انگلیس معرفی شده اند. بعلاوه واحد آکسفورد از سال 87 تا کنون در 17 رشته دکتری پذیرش داشته که هیچیک دارای مجوز از شورای گسترش نیستندو تنها در 3 رشته کارشناسی ارشد دارای موافقت اصولی و در 5 رشته کارشناسی مجوز جذب دانشجو را اخذ نموده است.
واحد لبنان این دانشگاه نیز بدلیل عدم اخذ مجوز فعالیت از دولت لبنان، بعنوان شاخه ای از واحد تهران مرکز فعالیت نموده و دانشجویان می بایست از این واحد فارغ التحصیل شوند. مدارک موجود نشان می دهد قریب 80% دانشجویان این واحد در داخل کشور هستند که بدون حضور در واحد لبنان بلافاصله به داخل، مهمان یا منتقل می‌شوند، ولیکن شهریه را بصورت ارزی(یا ریال معادل ارز) می پردازند.
* آغاز به کار واحد بین‌المللی پس از گذشت 8 روز از تصویب
واحد امارات این دانشگاه نیز خود روایتگر داستان دیگری از مدیریت علمی! آیت الله هاشمی رفسنجانی و دوستانشان است. راه اندازی واحد امارات در 11/5/71 در هیات امناء مصوب و با کمال تعجب 8 روز بعد در 19/5/71 آغاز بکارمی‌نماید!!.این واحد برای رشته کاردانی علمی-کاربردی کامپیوتر و کارشناسی مدیریت بازرگانی دارای مجوز قطعی از شورای گسترش بوده و برای دو رشته کارشناسی مجوز یکبار پذیرش داشته است. در حالی که واحد امارات در نیمسال 93-92 در 48 رشته گرایش و مقطع 2636 نفر دانشجو داشته ، که از این میان تنها 21 نفر غیر ایرانی هستند.
در گزارش تفحص دانشگاه آزاد به تخلفات واحدهای بین‌المللی این دانشگاه و اینکه اساتیدی با مدرک کارشناسی به تربیت دانشجو می‌پرداختند، نیز اشاره شده است.
*روایتی ساده از نقش دانشگاه آزاد در فتنه 88
به گزارش «سراج24» هرچند که گزارش تیم تحقیق و تفحص از دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه آموزشی و علمی تقریبا کامل به نظر می‌رسد ولیکن بررسی مسائل سیاسی و رویکرد این دانشگاه به آن، از مهمترین مسائل در کنار مسائل اموزشی است. بنا به گزارش تفحص از این دانشگاه، دانشگاه آزاد در حوادث فتنه 78 و دوران اصلاحات سکوت کرده و از حیث سیاسی تنشی نداشته است. ولیکن پس از حوادث سال 84 بدلیل تغییر رویکرد مسئولین دانشگاه نسبت به مسائل سیاسی ، بتدریج فضای دانشگاه و به تبع آن واحدهای دانشگاه دچار دگرگونی شده است.
اسناد و مدارک نشان می دهند که دانشگاه در نهمین دوره ریاست جمهوری، فعالیت های انتخاباتی گسترده ای له یکی از کاندیداها داشته که هزینه های این اقدامات از طریق منابع مالی عمومی و شهریه دانشجویان که نزد مدیران به امانت است؛ تأمین شده است. دانشگاه آزاد اسلامی، بصورت سازماندهی شده و با استفاده از امکانات عمومی اقدام به تشکیل ستادهای انتخاباتی به نفع آقای «هاشمی رفسنجانی» نموده و مسئولین (برخی ) واحدها با بکارگیری کارکنان، اساتید و تشویق دانشجویان، عملا در انتخابات دخالت داشته اند
هرچند که عبدالله جاسبی رئیس وقت دانشگاه آزاد مدعی بود که از امکانات دانشگاه آزاد در سال 88 برای انتخابات و فتنه استفاده نشده است، اما گزارش تحقیق و تفحص مجلس بر خلاف این ادعا است. در این گزارش با اشاره به استفاده از امکانات دانشگاه در انتخابات ریاست جمهوری 88 به دخالت‌های جانبدارانه مسئولین دانشگاه، ایجاد جبهه رسانه ای و "جنگ روانی" پس از اعلام نتایج انتخابات و دامن زدن به اغتشاشات پرداخته شده است.
اما انتخابات ریاست‌جمهوری گویا تنها گذرگاه برای تاثیرگذاری در کشور نبوده و مسئولین این دانشگاه در انتخابات مجلس نهم نیز احساس تکلیف! کرده و به میدان آمدند. اسناد و مدارک قابل توجهی در خصوص هزینه‌کرد دانشگاه آزاد در انتخابات مجلس نهم موجود است و حکایت از سازماندهی، پشتیبانی و دخالت مسئولین واحدهای دانشگاه در حمایت از نامزدهای خاص در برخی حوزه ها در شهرستانها دارد.
این دانشگاه در امور عمرانی نیز تخلفات سنگینی داشته است که از جمله می توان به عدم برگزاری مناقصه و یا مزایده، و بعضا شروع انجام کار قبل از عقد قرارداد، برگزاری مناقصه و مزایده برخلاف مقررات و روال اداری، شکستن نصاب معاملات و عقد متمم قرارداد اشاره کرد.
